Sommige mensen kunnen zich vreselijk kwaad maken dat anderen een promotie hebben gekregen die ze ‘niet verdiend’ hebben. Of er zich enorm over opwinden dat het kopieerpapier dat ze zo hard nodig hebben op is. Of enorm bang zijn voor de tandarts. Allemaal situaties die best vervelend zijn, maar niet veranderbaar. Mensen kunnen daar desalniettemin behoorlijk negatieve gevoelens bij hebben. Een lastig probleem, juist omdat je aan de situatie zelf niets kunt veranderen.
Volgens de zogenaamde Rationele Emotieve Theorie (RET) bestaat er in dergelijke gevallen een onlogische, irrationele, koppeling tussen situatie en het negatieve gevoel. Bijvoorbeeld
situatie gevoel
Ik moet een Ik ben enorm
lezing houden nerveus
Deze persoon is nerveus omdat zij een lezing moet houden. Gevoelens worden echter niet veroorzaakt door de situatie, maar door de gedachten die een persoon over die situatie heeft.
De situatie is slechts aanleiding:
situatie gedachte gevoel
Ik moet een Ik mag niet afgaan ik ben enorm
lezing houden Ik moet superieur nerveus
zijn aan mijn gehoor
Niet de situatie, maar de gedachten van deze persoon maken haar zo nerveus. Eigen gedachten zijn het verband tussen situatie en gevoelens.
In het voorbeeld zijn de gedachten ineffectief; ze leiden immers tot een ‘enorm nerveus’ gevoel. Bovendien zijn de gedachten niet rationeel: wie beweert dat ik afga als ik een lezing houd; wie zegt dat ik niet mag afgaan. Als ik denk dat ik superieur moet zijn, maak ik mij alleen maar nerveuzer.
Door voor de ineffectieve en irrationele gedachten een andere, effectievere, gedachte in de plaats te stellen, kun je je gevoelens ten aanzien van de situatie veranderen; de gedachten bepalen immers het gevoel. In bovenstaand voorbeeld:
nieuwe
situatie gedachte gevoel
Ik moet een ik krijg de gelegenheid ik ben enorm
lezing houden mij in het geven van nerveus
een lezing te bekwamen;
het moet van twee kanten
komen
De gedachte achter RET is: Ik kan denken en voelen wat ik wil. Dat is niet altijd even makkelijk. Mensen hebben immers denkgewoonten en gewoonten zijn hardnekkig. Het gaat erom irrationele en ineffectieve gedachten over onveranderbare situaties uit te dagen en er rationele en effectieve gedachten voor in de plaats te stellen. Dat is moeilijk, maar niet onmogelijk.
Door de juiste gedachten erop na te houden kun je je gevoelens over een voldongen feit voor de toekomst (‘ik moet een lezing geven’) positief sturen.
Het uitdagen van irrationele gedachten over vervelende ervaringen in het verleden (‘zij wel promotie en ik niet’) kunt u doen door de gegeven situatie te relativeren. Mogelijkheden zijn:
– te overdrijven (‘het had veel erger kunnen zijn: voor hetzelfde geld had hij/zij ook nog promotie gemaakt’);
– in een andere context te plaatsen (‘in dat andere bedrijf is het veel erger; daar kun je helemaal geen carrière maken’);
– een lichtpuntje te zoeken (‘af en toe is zij best wel aardig’ en ‘als zij het kan, lukt het mij de volgende keer ook’);
– op meta-niveau naar jezelf te kijken (‘ach jee, wat doe ik toch zielig);
– van ’toon’ te veranderen (bijv. met brede glimlach: ‘ja ja, het is weer zover’);
– te benoemen als leerproces (‘ik heb er weer van geleerd; volgende keer pak ik het anders aan’);
– afreageren (bijv. door over de situatie te praten).
De belangrijkste gedachten van RET samengevat:
- het zijn altijd je gedachten of dat wat je tegen jezelf zegt, waardoor je nerveus of kwaad wordt;
– je blijft jezelf nerveus of kwaad voelen, zolang je nerveuze of kwaadmakende gedachten hebt;
– je kunt je gevoelens sturen door irrationele gedachten uit te dagen en te vervangen door rationele gedachten.
Het is belangrijk dat je nagaat of je negatieve gevoelens nutteloos of nuttig zijn om je doel te bereiken. Wanneer je negatieve gevoel een positief effect heeft op de situatie dan is het zonde je gevoel te veranderen. Bijvoorbeeld: kwaad worden op een garagehouder omdat de man je auto niet gemaakt heeft, kan de man aanzetten dit alsnog te doen. Wanneer je negatieve gevoel je niet helpt iets aan de situatie te veranderen, dan is het niet verstandig èn zonde van je energie om het gevoel te handhaven. Bijvoorbeeld: irritatie tijdens het oponthoud in de file is zinloos, het lost de file niet op! Wanneer je een ongewenst gevoel ervaart en dit wilt veranderen omdat het je niet helpt in een situatie, kan je kijken met welk ‘virus’ je gedachte ‘besmet’ is. Er zijn meerdere soorten virussen, die hieronder kort worden beschreven. Bij elk virus staat een ‘medicijn’ vermeld om dat virus te bestrijden.
Virussen op gedachten ontstaan door:
- Ontkenning van de feiten.
“Als ik ’t maar niet gedaan had…”
Feit is dat je het gedaan hebt en dat heeft consequenties.
“Ik heb niet hard gewerkt”, (“maar met de collega’s gekletst”).
Medicijn: maak positief, formuleer wat je wél gedaan hebt.
Bijvoorbeeld; “ik heb een netwerk opgebouwd!“
- Symbolische taal.
“Wat een trut m/v!”
Wat is het concrete gedrag / de taal wat / die je niet bevalt.
Medicijn: benoem taal en gedrag concreet / feitelijk.
Bijvoorbeeld: “Ze/hij luisterde niet naar me”.
- Overdrijven.
“Ze luisteren nooit naar me”; “Hij/zij moet altijd mij hebben”.
Medicijn: streep de overdrijving weg.
Bijvoorbeeld: “Ze luisteren niet naar me”: “De keus is op mij gevallen”.
- Retorische vraagtekens.
“Waarom ontsla ik die medewerker niet?”.
“Wanneer zal ik dat eens doen?”: “Welke…, wie…”
Gevoel geeft geen objectieve antwoorden, dus moet je het aan je verstand vragen, dit zal je een eerlijk antwoord geven.
Medicijn: geef jezelf antwoord.
Bijvoorbeeld: “Ik ontsla hem/haar niet omdat ik dat niet durf”. Of: “Ik ontsla hem/haar niet omdat ik de consequenties niet wil”.
- ‘Ik moet’ opmerkingen.
“Ik moet aardig gevonden worden”.
Medicijn: maak een ‘als … dan’ constructie.
Als ik wil dat ze me aardig vinden dan laat ik mijzelf als voetenveeg gebruiken.” Wanneer je dit medicijn toepast hebt je altijd een KEUZE!
Soms maken mensen een ‘cocktail van virussen’. Dan zitten er meerdere virussen op één gedachte.